As Cortes de Cádiz e a Constitución de 1812

Durante a Guerra de Independencia (1808-1813), España vai experimentar por primeira vez o Liberalismo. Tras o levantamento popular do 2 de maio en Madrid, o pobo asume a soberanía.

Tras o Tratado de Fontainebleau asinado por Godoy, quedaron claras as intencións de Napoleón para apoderarse de parte do territorio, así como conseguir as abdicacións da familia real na súa persoa (abdicacións de Baiona). Despois da liberación de Godoy por Napoleón e a presenza de tropas francesas, prodúcese o alzamento popular e o inicio da Guerra.

Ante a pasividade das autoridades, vanse crear as Xuntas Supremas, que exercerán a soberanía. O seu obxectivo era estender o movemento por todo o país, así como recrutar un exército e mesmo (como no caso da Xunta de Oviedo) pedir axuda no estranxeiro (Inglaterra). Chegaron a constituírse un total de 18 Xuntas provinciais. Dividíanse en dous grupos:

• Absolutistas: querían a volta do Antigo Réxime.
• Liberais: defensores do Liberalismo e dun sistema político parlamentario onde se contemple a Soberanía Nacional, separación de poderes, dereitos e liberdades, etc.

En setembro de 1808 creouse a Xunta Suprema Central, que tras dezasete meses de goberno, autodisolveuse e cedeu os seus poderes nunha rexencia de cinco membros. A convocatoria de Cortes era ben recibida tanto por absolutistas como por liberais. Foron convocadas en 1809; reuníronse por primeira vez en setembro de 1810 na Illa de León (actual San Fernando) e finalmente trasladáronse a Cádiz en 1811.

Conseguiuse aumentar ata 300 o número de deputados, maioritariamente membros do clero, seguidos por avogados, xente da administración e militares. Estaban principalmente divididos en tres grupos/tendencias:

• Liberais: pretendían implantar un sistema liberal.
• Absolutistas: partidarios do Antigo Réxime.
• Jovellanistas: pensamento intermedio que defendía as cortes bicamerais e a súa soberanía compartida co Rei.

As Cortes atribuíronse a si mesmas a soberanía e declararon nula a renuncia de Fernando VII. Estableceron a separación de poderes, dos cales se reservaron o lexislativo. Os seus decretos serán principalmente liberais e destacan a abolición dos privilexios feudais, a liberdade de imprenta, a supresión da Inquisición, e a libre contratación e comercialización.

A principal labor das Cortes de Cádiz foi a elaboración e promulgación da Constitución de Cádiz de 1812, a primeira española. Era de ideoloxía liberal progresista. Define á Nación como «a reunión de todos os españois en ambos hemisferios» e recolle principios como a Soberanía Nacional, a Monarquía constitucional, os dereitos e liberdades (de propiedade, imprenta, pensamento, Habeas Corpus e inviolabilidade de domicilio), a igualdade ante a lei e a separación de poderes.

O poder executivo residía no rei, exercido polos ministros. O lexislativo era compartido entre o Rei (con dereito a veto) e unhas Cortes unicamerais. O xudicial recaía nos tribunais.

Destaca a confesionalidade do Estado (a relixión católica como única e verdadeira), así como a creación da Milicia Nacional e o sufraxio universal indirecto nos concellos e deputacións.

A primeira experiencia liberal en España rematou coa volta de Fernando VII e o absolutismo nun contexto apoiado pola Santa Alianza en Europa. A pesar de todo, a Constitución de Cádiz foi de especial importancia sobre a política portuguesa, italiana, hispanoamericana e volveu exercerse en dous períodos posteriores.

A Crise da Monarquía Absoluta

O inicio do reinado de Carlos IV (1788-1808) coincide co inicio da Revolución Francesa en 1789. Como consecuencia do medo á extensión da revolución en España, rematará coas políticas ilustradas de Carlos III e creará un «cordón sanitario» na fronteira con Francia. Durante o reinado de Carlos IV, comezará un período de crise económica, política e social ligada ao goberno de Godoy e á submisión de España á Francia de Napoleón, que rematará co enfrontamento da familia real e as abdicacións de Baiona sobre Napoleón.

O achegamento a Inglaterra levou tamén á declaración da Guerra da Convención contra Francia. Esta resultou favorable para Godoy, quen á fronte do goberno, asinou a Paz de Basilea en 1795.

Durante o reinado, vanse dar unha serie de problemas económicos, políticos e sociais. Interrompeuse o comercio con América, houbo crise da Facenda, ineficacia da desamortización dos bens da Igrexa, e incremento de impostos que provocou malestar social. En canto aos problemas políticos, destacaba a confianza dos reis en Godoy, quen carecía do apoio de grandes grupos sociais como a nobreza ou o clero.

Dende que se asinou a Paz de Basilea, a política exterior quedou sometida a Francia e houbo enfrontamentos con Inglaterra por impedir o comercio con Portugal (aliado de Inglaterra) e polo fracasado intento de invasión de Gran Bretaña na Batalla de Trafalgar (1805).

Tras a derrota en Trafalgar, Napoleón intentará impedir o comercio de Gran Bretaña co resto de Europa (Bloqueo Continental). Godoy asina o Tratado de Fontainebleau (1807), mediante o cal permitía o paso de tropas francesas por territorio español co fin de conquistar Portugal. A realidade é que Napoleón pretendía incorporar territorios no norte de España e destronar a familia real. Cando quedaron claras as verdadeiras intencións de Napoleón, Godoy convenceu os reis para que se trasladasen a Aranjuez. Alí, o 17 de marzo de 1808, o partido fernandino, coa colaboración do exército e das masas populares, liderou un motín contra Godoy (Motín de Aranjuez), quen acabou sendo detido, o que obrigou a Carlos IV a abdicar no seu fillo Fernando VII. O partido fernandino era un grupo de aristócratas e militares contrarios a Godoy que apoiaban a Fernando VII.

Como consecuencia do Motín de Aranjuez, o xeral Murat e as súas tropas entraron en Madrid e convenceron a Carlos IV para que non abdicase no seu fillo e solicitase a mediación de Napoleón. Este convocounos a ambos en Baiona, onde conseguiu a abdicación de Carlos IV no seu fillo Fernando VII, e convenceu a este último para que renunciase aos dereitos á coroa, que recaeron así sobre Napoleón (Abdicacións de Baiona).

Napoleón presentouse ao pobo español como a solución ao caótico reinado dos Borbóns, prometendo reformas políticas. Convocou en Baiona unha Asemblea de Notables para debater un proxecto de Constitución, que quedou nun Estatuto ou carta outorgada (Estatuto de Baiona) que buscaba o apoio dos privilexiados nun texto conservador que combinaba Liberalismo e reformismo ilustrado. Este Estatuto pretendía unha gradual supresión do Antigo Réxime, xa que a pesar de implantar a liberdade económica e a igualdade de contribución fiscal, mantiña a Inquisición e a relixión católica como única oficial. Non había unha clara separación de poderes, senón que o Monarca contaba coas institucións do Senado, o Consello de Estado e as Cortes, que o asesoraban. Soamente se recoñecían uns poucos dereitos e liberdades.

Un día despois da aprobación do Estatuto, Xosé I (irmán de Napoleón) foi coroado, a pesar de non contar co apoio social. Os seus fracasados intentos de reformas, a presenza de tropas francesas, o exilio da familia real en Baiona e a liberación de Godoy supuxeron o detonante da Guerra de Independencia, co levantamento en Madrid o 2 de maio de 1808. Durante a Guerra de Independencia, produciuse a primeira experiencia liberal en España grazas ás Xuntas formadas en ausencia do rei, que estableceron contactos con Inglaterra buscando reforzos para a guerra.

Comparativa Anarquismo – Socialismo

Anarquismo

Obxectivos:

• Liberación da humanidade.
• Rexeita calquera actividade política.
• Destrución do Estado.
• Eliminación de calquera poder Político, relixioso, económico ou militar.
• Fin do capitalismo.
• Abolición do dereito de herdanza.
• Igualdade absoluta social e económica.
• Comunismo libertario.
• Sociedade anarquista: Comunas autoxestionadas que poden federarse entre si.

Medios:

• Folga xeral revolucionaria.
• Propaganda polos feitos.

Socialismo (Marxista)

Obxectivos:

• O proletariado é a clase revolucionaria.
• Loita política e creación de partidos.
• O proletariado, organizado en sindicatos, ten que conquistar o poder e implantar a Ditadura do Proletariado.
• Medios de produción colectivizados.
• Desaparición das clases sociais, que conleva a igualdade social.
• Espállase a mensaxe marxista mediante as eleccións.

Medios:

• Participación parlamentaria e medios pacíficos (vía reformista) ou revolución (vía revolucionaria).

Semellanzas:

• Ambos movementos coinciden na súa loita contra a explotación.
• Buscan a unidade dos traballadores.
• Loitan contra o capitalismo e contra a propiedade privada dos medios de produción.
• Buscan a creación dunha sociedade sen clases.

O Reinado de Fernando VII (1814-1833)

O reinado de Fernando VII (1814-1833) é considerado por moitos historiadores como un dos máis nefastos na historia de España, debido á súa xestión ineficaz, a súa falta de visión política e as súas decisións autoritarias. Foi percibido como un monarca inculto, covarde e sen ideas claras sobre como gobernar e rodeouse de ministros incompetentes e corruptos. O seu reinado marcou o regreso ao Antigo Réxime, coa abolición da Constitución de 1812 e o fin das reformas emprendidas durante as Cortes de Cádiz.

Principais aspectos do reinado de Fernando VII

1. Regreso ao absolutismo

   Tras o seu regreso ao trono en 1814, Fernando VII rexeitou a Constitución de 1812 e restaurou o absolutismo. Isto marcou o fin dos avances liberais logrados durante a ocupación napoleónica e as Cortes de Cádiz.

2. Represión e exilio político

   Os liberais, defensores das reformas das Cortes, foron perseguidos. Instaurouse a persecución por «delito político», con encarceramentos, exilios e a exclusión dos liberais do sistema. Moitos atoparon refuxio en Londres.

3. Fracaso na administración

   A administración fernandina foi moi ineficaz. O país estaba profundamente endebedado polos efectos da Guerra de Independencia e perdeu o crédito internacional. Sufriu tamén a perda da maioría das colonias americanas, cuxa independencia agravou aínda máis a crise económica.

4. Oposición da nobreza e o clero

   Tras a abolición da Inquisición en 1813, o clero e sectores da nobreza mostráronse máis hostís ao liberalismo, facilitando o regreso ao absolutismo. A falta de apoio popular e militar ás ideas liberais tamén contribuíu ao restablecemento do poder absoluto.

5. Sexenio Absolutista (1814-1820)

   Durante esta etapa, Fernando VII restaurou as institucións do Antigo Réxime (consellos, audiencias) e revogou as reformas fiscais e administrativas das Cortes de Cádiz. A política gobernamental foi inmobilista, con gabinetes inestables e ministros corruptos e incompetentes. O país enfrontaba unha grave crise económica, unha débeda pública descontrolada e o inicio dos movementos independentistas en América.

6. Trienio Constitucional (1820-1823)

   Entre 1820 e 1823, tras un pronunciamento militar que obrigou a Fernando VII a restaurar a Constitución de 1812, viviuse un breve período de goberno liberal. Con todo, a intervención da Santa Alianza (Austria, Prusia, Rusia e Francia) apoiou a Fernando VII e restaurou o absolutismo en 1823, dando inicio á Década Ominosa.

7. Década Ominosa (1823-1833)

   Tras a restauración do absolutismo, o reinado continuou baixo unha intensa represión contra os liberais. A pesar dos esforzos por recuperar o control das colonias americanas, o goberno foi incapaz de frear o proceso de independencia.

Conclusión

Fernando VII foi un monarca cuxa falta de capacidade para afrontar os retos do momento sumiu a España nunha profunda crise política, social e económica. O regreso ao absolutismo e a represión das ideas liberais marcaron unha etapa de inestabilidade con graves consecuencias futuras. Durante o seu reinado consolidouse a exclusión dos opositores políticos e instaurouse a práctica do exilio, que perduraría na historia española ata 1975.

Pronunciamentos Liberais entre 1814 e 1820:

1. 1814 – Espoz y Mina en Pamplona: Espoz y Mina, un líder militar liberal, sublevouse en Pamplona contra o absolutismo de Fernando VII.
2. 1815 – Porlier na Coruña: O xeneral Porlier protagonizou un levantamento na Coruña como parte da resistencia liberal.
3. 1816 – Conspiración do Triángulo: Un grupo de liberais planeou secuestrar a Fernando VII para forzalo a xurar a Constitución de 1812.
4. 1817 – Conspiración de Lacy e pronunciamento de Milans del Bosch en Barcelona: Outra conspiración liberal que buscaba derrocar o absolutismo. Milans del Bosch intentou un golpe en Barcelona.
5. 1818 – Conspiración de sociedades secretas en Andalucía: Sociedades secretas liberais en Andalucía intentaron avanzar contra o absolutismo.
6. 1819 – Conspiración de Vidal en Valencia: Un levantamento en Valencia foi sufocado con dureza polas autoridades.
7. 1820 – Pronunciamento de Riego en Cabezas de San Juan: O levantamento máis significativo dos liberais. O coronel Riego, ao mando dun exército destinado a loitar contra os independentistas en América, proclamou a Constitución de 1812 o 1 de xaneiro de 1820.

O Trienio Constitucional (1820-1823):

Causas e contexto: O Trienio Constitucional comezou co pronunciamento de Riego. A pesar da oposición inicial, o levantamento expandiuse por España, con sublevacións en cidades como A Coruña, Zaragoza e Barcelona. Ante a crecente sublevación e a debilidade do Estado absolutista, Fernando VII viuse obrigado a aceptar a Constitución de 1812, manifestando o seu apoio coa frase: «Marchemos francamente, y yo el primero, por la senda constitucional.«

Obra lexislativa do Trienio: Durante este período, restauráronse as reformas das Cortes de Cádiz, incluíndo a Constitución de 1812, e implementáronse reformas económicas e sociais, como a desamortización de bens do clero e a abolición dos señoríos. Ademais, a desvinculación dos morgados e a venda de propiedades eclesiásticas marcaron un fito na política económica. A Inquisición foi suprimida e a Compañía de Xesús disolta.

División entre moderados e exaltados: Os liberais dividíronse en dúas faccións:

• Moderados (ou doceañistas): Buscaban un liberalismo máis conciliador coa monarquía, defendendo unha maior participación do rei no goberno (soberanía compartida) e a creación dunha segunda cámara no parlamento (o Senado).
• Exaltados (ou veinteañistas): Máis radicais, defendían unha interpretación máis pura da Constitución de 1812 (soberanía nacional), cunha maior participación popular e o fortalecemento da Milicia Nacional.

Oposición absolutista e as partidas realistas: A oposición ao réxime constitucional veu principalmente dos absolutistas (realistas) e o clero, que viron ameazados os seus intereses. Estes sectores formaron partidas realistas, guerrilleiros que loitaban contra as reformas liberais, especialmente no norte e o leste de España (destacando a Rexencia de Urgell). Estas partidas tamén buscaron a axuda de potencias estranxeiras, principalmente a Santa Alianza.

Influencia externa: O Trienio Constitucional inspirou movementos liberais noutros países europeos, dando lugar a unha vaga revolucionaria de 1820 en Portugal, as Dúas Sicilias, Piemonte-Sardeña, Francia e Rusia.

A Década Ominosa (1823-1833):

Invasión das tropas francesas: En 1823, as potencias da Santa Alianza (Austria, Prusia, Rusia e Francia) decidiron intervir en España para restaurar o absolutismo. No Congreso de Verona (1822) acordouse unha intervención militar, e as tropas francesas, coñecidas como os «Cen mil fillos de San Luís«, baixo o mando do Duque de Angulema, invadiron España. Coa axuda das partidas realistas, lograron derrotar ao réxime constitucional.

Retorno ao absolutismo: Ante a invasión, Fernando VII regresou ao absolutismo e anulou todas as reformas e leis do Trienio Constitucional. O Manifesto do Porto de Santa María proclamou a abolición de todas as institucións liberais. As tropas francesas permaneceron en España ata 1828 para asegurar a restauración do absolutismo.

Consecuencias do Trienio e a invasión: Tras a restauración de Fernando VII ao poder absoluto, as reformas liberais foron abolidas e o país regresou a unha época de represión e control absolutista, coñecida como a Década Ominosa. A situación política consolidouse coa intervención das potencias estranxeiras e a vitoria dos absolutistas, mentres que o descontento social crecía, especialmente nos sectores urbanos e liberais.

1. A represión absolutista (1823-1833)

O período que seguiu á reimposición do absolutismo tralo Trienio Constitucional (1820-1823) estivo marcado por unha intensa represión política, coñecida como a Década Ominosa. A derrota do movemento liberal e a volta ao poder de Fernando VII en 1823 supuxeron un endurecemento das políticas absolutistas, caracterizadas por:

• Execucións e depuracións: O líder liberal Riego foi capturado e executado, e a represión estendeuse a outros liberais. Creáronse xuntas de purificación nas provincias para depurar a administración pública, cesando a máis de 20.000 funcionarios.
• Reforma do exército: A represión tamén afectou o exército, con 1.000 oficiais cesados e 132 fusilados. As autoridades absolutistas utilizaron comisións militares para depurar os oficiais con posibles simpatías liberais.
• Represión social e política: Diversas conspiracións liberais foron desmanteladas, e moitos intentos de pronunciamentos, como os de Valdés (1824) e Torrijos (1831), foron reprimidos. A maioría destas conxuras tiñan orixe no exilio (Londres, Xibraltar, París). A execución de Mariana Pineda (1831), unha muller liberal implicada nunha conspiración, simboliza o carácter represivo do absolutismo fernandino.

2. División dentro do absolutismo: Reformistas e Apostólicos

Durante este período, dentro das filas absolutistas, desenvolvéronse dúas tendencias principais que xeraron importantes loitas internas:

• Reformistas:

  Eran partidarios de modernizar a administración sen abrir a porta ao liberalismo. Estas reformas baseábanse no Despotismo Ilustrado e buscaban a modernización económica e administrativa para afrontar problemas como a crise financeira e a desorganización administrativa. Algunhas reformas incluíron:

  • A creación do Banco de San Fernando e a Bolsa de Madrid.
  • A división en provincias (impulsada por Javier de Burgos) para mellorar a administración.
  • A instauración dun sistema de orzamentos anuais e a creación do Tribunal de Contas.

  Estas reformas non foron suficientes para resolver os problemas estruturais: crise da Facenda, desorganización administrativa, crise agraria. Un dos seus principais defensores foi Cea Bermúdez.

• Apostólicos (ou ultrarrealistas):

  Representaban a tendencia máis conservadora e reaccionaria, defendendo o restablecemento completo do Antigo Réxime, incluíndo a reposición da Inquisición e a defensa da relixión como fundamento do poder monárquico. A súa visión era próxima á ideoloxía absolutista pura, sen concesións ao liberalismo. Co tempo, inclináronse pola figura de Don Carlos, irmán de Fernando VII, como futuro rei.

  Revoltas e levantamentos: Organizaron levantamentos armados, sendo a revolta dos Agraviados ou *Malcontents*** (1827) unha das máis significativas. Nela, os voluntarios realistas (próximos ao clero rural e ao campesiñado catalán) rebeláronse co lema: «Viva a relixión, viva o Rei absoluto, viva a Inquisición!«.

3. A Pragmática Sanción e o problema sucesorio

Un dos puntos máis conflitivos do reinado foi a cuestión sucesoria, que xurdiu a raíz da Pragmática Sanción de 1830. Esta disposición foi decisiva para o futuro da monarquía.

• Pragmática Sanción (1830):

  Fernando VII publicou esta lei para derrogar a Lei Sálica (instaurada por Filipe V), que impedía ás mulleres acceder ao trono se había herdeiros varóns na liña principal ou lateral. A Pragmática Sanción permitía que a súa filla Isabel (nacida en 1830) fose a herdeira, apartando o seu irmán Carlos María Isidro da sucesión.

• Reacción absolutista:

  A familia de Carlos e os seus seguidores (apostólicos) consideraron ilexítima esta medida. A esposa de Carlos, María Francisca de Braganza, e outros membros do círculo absolutista rexeitaron a Pragmática Sanción, apoiando a candidatura de Carlos e a defensa do Antigo Réxime.

• Conflitos no goberno:

  En setembro de 1832, estando Fernando VII gravemente enfermo, un sector do goberno absolutista aproveitou a súa debilidade para facerlle asinar un decreto que anulaba a Pragmática Sanción (sucesos de La Granja). Porén, ao recuperarse, Fernando VII revogou o decreto e restaurou a Pragmática Sanción, confirmando a Isabel como herdeira.

4. A Primeira Guerra Carlista

O problema sucesorio e a división entre os partidarios de Isabel (isabelinos ou cristinos) e os de Carlos (carlistas) levaron a un enfrontamento armado que desembocou na Primeira Guerra Carlista (1833-1839).

Carlos María Isidro foi recoñecido como rei (Carlos V) polos sectores absolutistas (apostólicos), especialmente fortes no País Vasco, Navarra, Cataluña e o Maestrazgo.

Mentres tanto, os liberais (moderados e progresistas) e os absolutistas reformistas apoiaron a Isabel. Tras a morte de Fernando VII en 1833, Isabel II iniciou o seu reinado baixo a rexencia da súa nai, María Cristina.

5. O Manifesto dos Persas (1814)

O Manifesto dos Persas foi un documento presentado a Fernando VII en Valencia en abril de 1814, ao seu regreso a España tras a Guerra de Independencia. Este manifesto, asinado por 69 deputados absolutistas das Cortes, rexeitaba a Constitución de Cádiz (1812) e toda a obra lexislativa liberal, defendendo a restauración da monarquía absoluta. Nel, os asinantes expresaban o seu rexeitamento ao sistema constitucional, á soberanía nacional e á lexitimidade das Cortes, defendendo que a soberanía residía unicamente no Rei. As ideas do Manifesto foron a base ideolóxica do golpe de estado que deu Fernando VII en maio de 1814 para restaurar o absolutismo e forman parte da reacción absolutista contra a revolución liberal iniciada en 1808.

Comparativa Partidos Dinásticos da Restauración: Conservador vs. Liberal

1. Visión del Sistema Político:

Partido Conservador (Cánovas):

Defende un sistema baseado na supremacía da monarquía e na estabilidade institucional inspirado no modelo británico. O seu obxectivo é evitar o pronunciamento militar como vía de acceso ao poder e consolidar un sistema bipartidista con alternancia pactada.

Partido Liberal (Sagasta):

Acepta a monarquía, pero cun enfoque máis aberto e democrático influenciado pola Constitución democrática de 1869. Pretende unha maior participación política e certas reformas progresistas.

2. Liderazgo y Base Social:

Partido Conservador (Cánovas):

Cohesionado en torno ao liderado forte de Cánovas. Agrupa á aristocracia, alta burguesía, terratenentes, altos mandos militares e xerarquía eclesiástica (antigos moderados, unionistas conservadores e algúns carlistas moderados).

Partido Liberal (Sagasta):

Liderado por Sagasta, con maior heteroxeneidade interna. Agrupa á burguesía industrial e comercial, profesións liberais, funcionarios, clases medias urbanas (antigos progresistas, unionistas de esquerda, algúns republicanos moderados).

3. Principios Ideológicos:

Partido Conservador (Cánovas):

Defende o liberalismo doctrinario: soberanía compartida entre o Rei e as Cortes, amplas prerrogativas do monarca e un sistema de goberno baseado na orde social, a propiedade e a estabilidade institucional.

Partido Liberal (Sagasta):

Aposta pola modernización política, cunha maior apertura democrática e influencia do espírito democrático de 1869. Favorece a ampliación de dereitos cidadáns.

4. Derechos y Libertades:

Partido Conservador (Cánovas):

Considera os dereitos e liberdades como unha concesión do Estado, limitados por leis ordinarias e susceptibles de suspensión. Defende o sufraxio censitario moi restrinxido.

Partido Liberal (Sagasta):

Defende a continuación das reformas democráticas de 1869. Promove a protección de dereitos e liberdades individuais (expresión, reunión, asociación) e unha maior participación democrática (ampliación progresiva do sufraxio ata o universal masculino).

5. Principales Reformas Liberales (Gobierno Largo 1885-1890):

Baixo o goberno de Sagasta (1885-1890), leváronse a cabo reformas clave:

• Lei de Imprenta (1883): elimina a censura previa.
• Lei de Asociacións (1887): legaliza sindicatos e partidos obreiros.
• Lei Electoral (1890): implanta o sufraxio universal masculino.
• Reformas para reforzar a independencia do poder xudicial.
• Aprobación do Código Civil (1889).

6. Relación Iglesia-Estado:

Partido Conservador (Cánovas):

Defende un Estado confesional católico, con predominio da Igrexa na educación e unha forte influencia social. Mantemento do presuposto de culto e clero.

Partido Liberal (Sagasta):

Favorece a modernización do país mediante a secularización das institucións e leis (aínda que sen chegar á separación Igrexa-Estado), intentando limitar a influencia da Igrexa na vida pública e a educación.